Tertele (Kirmancki-Zazaki): "katliam, yağma/talan, altüst edilme, korku salma".
4 Mayıs 1937’de alınan Bakanlar Kurulu kararıyla Dersim’de ‘Tedip ve Tenkil Harekâtı’ adı altında, travmatik etkileri günümüzde dahi sürmekte olan, bir etnik temizleme uygulaması başlatılmıştır.
Anlamı, dersini bildirme, terbiye ederek yerinden sürme, olan bu harekâtın sebebiyet verdiği olaylar, tam bir insanlık trajedisi olarak orta yerde durmaktadır. Devlet eliyle işlenen ve bugün belgeleri bir bir ortaya çıkan Dersim 38 kırımından, dönemin tüm yetkilileri sorumludur. “Tunceli Tenkil Harekâtı“ olarak bilinen Dersim halkına yönelik toplu imha kararı 4 Mayıs 1937’de ki Bakanlar Kurulu toplantısında alındı. Bir hafta sonra Dersim toprakları bombalanarak binlerce, kadın, erkek, yaşlı, çocuk katledildi. Yaklaşık olarak iki yıl süren askeri operasyonlarda on binlerce Dersimli katledildi, bir o kadarı da çeşitli yerlere sürgün edildi. Dersim’in yaşam kaynakları, insanıyla birlikte, yerinde ve sonsuza kadar etkisiz kılınmak kaydıyla ateşe verildi. Ele geçirilenler göçertilmiş ve topraklarına dönüşleri yine kanunla yasaklanmıştır. Çocuklar, bilhassa da kız çocukları, ailelerinden koparılarak başta subaylar olmak üzere, hâkim sınıflardan ailelere, adeta ganimet olarak dağıtılmıştır.
Anadolu’da resmi ideolojiye uymayan halklara karşı işlenen suç zincirlerinin en büyüklerinden biri de Dersimdir. Ayrıca, Eylül 1935’de ‘Nürnberg Yasalarıyla kanunlaşan, ‘Kristal Geceler’ ile zirve yapıp ‘Gaz Odaları’nda son bulan Yahudi Soykırımı ile 26 Aralık 1935 de Tunceli Kanunu’ ile yasalaşan, 4 Mayıs 1937 Bakanlar Kurulu kararı ile toplumun ileri gelenlerinin idamlarıyla zirve yapıp, akabinde‘ Gaz mağaralarında son bulan Dersim kırımı arasındaki zamansal paralellik şaşırtıcı değildir. Bu iki kırımın aynı dönemi kapsaması ve yöntem olarak da birbirilerini çağrıştırması katliamlarındaki eş güdüm, üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir konudur.
1937/38 İmha hareketine 4 Mayıs 1937 tarihinde başlandığı için her yıl 4 Mayıs’ı TERTELE DERSİMİ günü olarak anıyoruz. Dersim 38 kırımın da katledilen insanlarımızın anıları önünde saygı ile eğilirken, katliamı uygulayan ve katliamı ısrarla inkar ederek suç ortaklığı yapanları şiddetle kınıyoruz.
